Leo Hanse

Het is maandagmiddag half drie. Van der Zee heeft nog geen kwartier eerder zijn mobiele telefoon neergelegd na een laatste controle van een ingebrachte PotatoNL-notering voor week 21. Op de werktafel in de serre van de bedrijfswoning, gelegen aan de rand van de Grote Huissenpolder te Zaamslag, ligt de map met belnotities nog wijd geopend. Handgeschreven getallen in kolommen met her en der wat relevante opmerkingen in de kantlijn. “Ik denk dat we het dieptepunt van de markt nu wel te pakken hebben”, analyseert hij vluchtig de geringe cijferreeks. “Het aantal transacties is de laatste weken maar minimaal.” Zijn verwachting voor wat mogelijk gaat volgen, is vooral gebaseerd op de weerssituatie van het moment. Al enkele maanden achtereen is het kurk- en kurkdroog in grote delen van Nederland en België. Ook op de eigen aardappelpercelen van het Zeeuwse akkerbouwbedrijf draaien de beregeningsinstallaties al weken achtereen overuren. “We houden de gewassen ermee aan de praat, maar het is niet echt ideaal voor knolzetting en groei”, constateert de marktmeester gelaten. “Dit gegeven zou de marktprijzen de komende tijd weer weleens terug kunnen laten veren”, zo schat hij voorzichtig in.

Grote verschillen in transacties

Op hetzelfde ogenblik is sprake van nog een ander bijzonder fenomeen in de noteringslijst, de enorm uiteenlopende prijzenrange in de vorknotering. De afstand tussen laag en hoog in Categorie 1 en 2 bedraagt maar liefst 8,50 tot 10,00 euro en tussen de onder- en bovenkant van de categorie Verse Frites gaapt zelfs een gat van maar liefst van 13,50 euro. Wat vindt de marktmeester hiervan, gelet op eerdere commentaren als ‘Veel te groot’ en ‘Ik kan er niks mee ect.’, zoals hij in een eerder uitgebracht persbericht zelf alle opmerkingen al eens samenvatte? Hij pakt zijn cijfermap er nog maar eens bij en legt uit. “Ik ben het met je eens, hij is nu wel erg ruim. We hebben op dit tijdstip namelijk met enorm grote verschillen in kwaliteiten en ook nog eens zeer uiteenlopende bestemmingen binnen de categorieën te maken. Kijk, hier staat bijvoorbeeld de inbreng Verse Frites, waaronder het ras Agria valt. Als laagste bedrag is hiervoor een paar keer 12,50 euro ingebracht. Die gaat in dit geval echter helemaal niet naar de eindbestemming verse frites, maar de diepvries in”, heeft Van der Zee meegekregen. Het is dus duidelijk een heel andere partij dan die van de allerhoogste inbreng, die van 26,00 euro, een zeer goede kwaliteit uit de kistenbewaring. “Die is wel in de verse fritesmarkt gebleven. Van beide transacties heb ik nagetrokken of het klopt. Ik heb telers en afnemers gebeld en bevestiging gekregen.” Het gaat dus nadrukkelijk om de duiding, verklaart de marktmeester. “Die staat er niet altijd zo direct bij in de gepubliceerde notering, maar die kan iedereen wel terugvinden in de toelichting. Toch ben ik nu wel aan het overwegen om volgend seizoen enkele aanpassingen voor te stellen, waardoor hopelijk de ranges niet meer al te ver uitrekken.”

Mededingingswet

Hier spreekt een marktmeester pur sang. Het is namelijk exact de reden waarom hij vorig jaar december, na een enkele maanden durende noteringsstop van PotatoNL, is aangesteld. Precies volgens de functieomschrijving van het al eeuwen oude en officieel ambtelijke beroep, ‘iemand die kaders schept waarbinnen een markt goed opereert’. De aanleiding hiervoor ontstond precies een jaar geleden. Op dat moment stokte namelijk plots de in 2017 gestarte landelijke aardappelnotering. Van der Zee schets nog eens kort en bondig waarom. “Onderliggende partijen vonden dat de mededingingswet­geving, zoals we die in Nederland en Europa kennen, niet voldoende leidend was in de manier waarop de noteringen tot dan toe tot stand kwamen. Waar het vooral om draaide is het voorkomen van onderlinge gesprekken tijdens het vaststellen van een notering door deelnemende partijen, wat tot dan toe mogelijk was. Het gevaar dat daarbij bestond is verstoring van de onderlinge concurrentie als gevolg van eventueel uitgewisselde informatie. Dat zou uiteindelijk tot een andere voorspiegeling van de prijzen kunnen leiden dan de werkelijke gang van zaken.” Om aan de geopperde wens te kunnen voldoen, ging hieraan om te beginnen de nodige discussie vooraf, weet Van der Zee. “Enkele partijen waren in aanvang van mening dat de angst voor de mededingingsautoriteiten wel wat te ver gezocht was. Het ging toch over gedane zaken van de afgelopen week. Maar uiteindelijk stemde iedereen toch in met op dit punt benodigde aanpassingen in de noteringswijze. Vooral het waarborgen van die onafhankelijkheid was daarbij van belang. Uiteindelijk is na veelvuldig vergaderen en het passeren van uiteenlopende voorstellen een oplossing gevonden in het aanstellen van één marktmeester met kennis en inzicht van de sector en die het vertrouwen van alle deelnemende partijen geniet, te weten teelt, handel en industrie. Al deze drie geledingen stonden uiteindelijk positief achter een landelijke aardappelnotering.

Marktkennis

Wat het marktmeesterschap voor PotatoNL exact inhoudt kan Van der Zee op de plek waar zijn functie iedere maandag afspeelt haarfijn toelichten. “Allereerst draait het om marktkennis. Dat is heel simpel een kwestie van bellen, bellen en nog eens bellen. Die achtergrondinformatie heb je nodig, want van de deelnemers krijg ik om te beginnen alleen cijfers, dat is nu eenmaal de nieuwe gang van zaken sinds december. De getallen komen maandagochtend binnen van alle deelnemers afzonderlijk. Dat zijn dus betrokkenen vanuit de industrie, handel en teelt. Voor één uur ’s middags moet iedereen die hebben ingeleverd. Al die opgaves rubriceer ik op papier, en dan is het aan mij om hier chocola van te maken. Zie ik vervolgens afwijkingen of uitschieters en ik heb daar zo mijn twijfels bij, dan doe ik navraag. Vanmiddag heb ik dat vier keer gedaan. Eerst vraag ik, je hebt dat bedrag doorgegeven, heb je daar zaken op gedaan? In principe hoort de indiener daar natuurlijk altijd ‘ja’ op te antwoorden, anders zit hij of zij gelijk al fout. Soms krijg je echt weleens het antwoord, ‘ik heb het van horen zeggen’, dan valt de betreffende indiening natuurlijk al gelijk af, want hier moeten zaken onder liggen. Gaat het wel om een zaak, dan vraag ik om het contract of de overeenkomst. Meestal bel ik dan ook de andere partij om na te gaan of die er ook weet van heeft. Op onjuiste meldingen staan geen sancties, maar natuurlijk spreek ik de betreffende persoon wel aan, want de notering staat of valt nu eenmaal met vertrouwen. Valt dat weg, dan is het gauw gebeurd met de koopman. Een eventuele controleronde begint dus na één uur ’s middags en die moet ik dan om drie uur afgerond hebben. Daarna breng ik de cijfers in publicatie en staat er weer een notering PotatoNL online. Mocht er protest op de notering komen, dan is er een vertrouwenscommissie in het leven geroepen die een onderzoek kan uitvoeren naar de gevolgde werkwijze van de marktmeester.”

Randgevallen

Op de vraag, hoe verloopt het tot nu toe, blikt Van der Zee eerst even terug naar het begin. “Nadat alle deelnemers aan de notering het begin december eens waren over de te hanteren methode, zijn we eerst een maand proef gaan draaien. Die start beviel goed, dus viel het besluit ‘we gaan het doen’. We hebben sindsdien een sterk opgaande markt meegemaakt en een sterk dalende. Wat je voorheen in de oude situatie nogal eens had, was dat dan bij de noteringscommissie een discussie loskwam over de randgevallen. Daar ging dan vervolgens weleens een streep doorheen. Nu kan dat dus niet meer.”

Dringende oproep

Was het oude systeem daarmee dan beter of slechter? Na deze vraag valt even een stilte, waarna Van der Zee vervolgt: “Nu is er alleen een markmeester met de opdracht, verzamel en controleer. Eigenlijk zou ik degene kunnen zijn die nu de scherpe kantjes eraf zou kunnen halen. Vaak draait het dan om de discutabele cijfers aan de onder- of bovenkant. Het gevolg van deze werkwijze is wel dat we nu uiteindelijk toch een bredere notering kennen dan in de oude situatie. Daarmee moet ik zij die daar in het begin opmerkingen over hadden, alsnog in het gelijk stellen. Wat de situatie op dit punt nog wel zou kunnen verbeteren, is het veel meer melden van transacties door telers. Dat gebeurt nog steeds veel en veel te weinig. En dat is bij deze een dringende oproep aan iedere aardappelteler die dit leest. We hebben nu nog voldoende inbreng om door te kunnen gaan, maar om het vol te blijven houden, is betrokkenheid van alle aardappeltelers nodig. Uiteraard proberen we dit zelf te stimuleren, en daar hebben we als beurs Zuid (Goes en Limburg samengevoegd, red.) een eigen informantenteam voor beschikbaar. Zij zijn de oren en ogen in de regio, verzamelen alle telerstransacties die ze langs hebben zien komen en brengen deze elke maandag in. Zo zou het eigenlijk overal in het land moeten gaan, alhoewel informatie van VTA en DCA ook een bijdrage levert vanuit de telerszijde.” ●

Beschrijving openingsfoto: “We hebben nu nog voldoende inbreng om door te kunnen gaan, maar om het vol te blijven houden, is betrokkenheid van alle aardappeltelers nodig”, roept de marktmeester op.